Gebruikers van e-sigaretten en rokers: wie zijn attenter?

Het debat over openbaar vapen overlapt vaak met discussies over traditioneel roken van sigaretten, wat een genuanceerde vraag oproept: welke groep toont meer aandacht voor anderen? Hoewel beide activiteiten nicotineconsumptie inhouden, verschillen hun sociale, gezondheids- en milieueffecten aanzienlijk. Dit essay evalueert het gedrag van vape-gebruikers en rokers door de lens van volksgezondheid, etiquette en verantwoordelijkheid om te bepalen welke groep prioriteit geeft aan collectief welzijn.

1. Gezondheidsimpact: de verborgen kosten van blootstelling aan meeroken

Sigarettenrokers worden al lang gestigmatiseerd omdat ze anderen blootstellen aan schadelijke meeroken, die meer dan 70 kankerverwekkende stoffen bevat. Een WHO-rapport uit 2024 schat dat 1,2 miljoen jaarlijkse sterfgevallen het gevolg zijn van passief roken. Daarentegen beweren vape-gebruikers vaak dat hun gewoonte een minimaal risico vormt voor omstanders. Recent onderzoek betwist deze aanname echter. Uit een onderzoek uit 2025 in Nature Public Health Emergency Collection bleek dat tweedehands vape-aerosol ultrafijne deeltjes en zware metalen bevat, waardoor het risico op hartziekten bij niet-gebruikers met 18% toeneemt. Hoewel het absolute risico lager is dan bij roken, lopen kwetsbare groepen zoals kinderen en astmapatiënten nog steeds risico. Een ouder die bijvoorbeeld in de buurt van een kind vapet, kan hen onbedoeld blootstellen aan nicotine via resten uit de derde hand op oppervlakken.

• Rokers: vermijden over het algemeen openbare ruimtes vanwege sociaal stigma en regelgeving, maar de aanhoudende rookgeur blijft hangen.
• Dampers: onderschatten vaak de verspreiding van aerosolen, wat leidt tot onbedoelde blootstelling in afgesloten ruimtes.

2. Sociale etiquette: zichtbaarheid versus waargenomen onschadelijkheid

Rokers houden zich doorgaans aan aangewezen rookzones, gedreven door tientallen jaren van antirookcampagnes en wetten. Daarentegen vapen vape-gebruikers vaak in gebieden, waarbij ze de discretie van het apparaat als rechtvaardiging aanvoeren. Uit een onderzoek van de American Lung Association uit 2024 bleek dat 68% van de niet-vapers zich ongemakkelijk voelde in openbare ruimtes met vapen, vergeleken met 82% met roken. De zoete smaken en het ontbreken van een brandende geur bij vapen kunnen een vals gevoel van onschadelijkheid creëren, waardoor gebruikers sociale grenzen negeren. Een vaper kan bijvoorbeeld zijn apparaat gebruiken in een restaurant, ervan uitgaande dat de damp snel verdwijnt, terwijl gasten in de buurt sensorische intrusie ervaren.

• Rokers: houden zich aan beperkingen, maar kunnen sigarettenpeuken weggooien.
• Vapeurs: schenden vaak impliciete normen, wat bijdraagt ​​aan ongemak bij het publiek.

3. Milieuverantwoordelijkheid: afvalbeheer en vervuiling

Sigarettenpeuken zijn wereldwijd het meest weggegooide item, met 4,5 biljoen die jaarlijks worden weggegooid. Hun plastic filters hebben meer dan 10 jaar nodig om te ontbinden, waardoor gifstoffen in ecosystemen terechtkomen. Vape-gebruikers genereren verschillende afvalstromen: lithium-ionbatterijen van oplaadbare apparaten en wegwerppods. Uit een VN-rapport uit 2025 bleek dat 32% van de vapers hun apparaten op de verkeerde manier weggooit, wat bijdraagt ​​aan de crisis van elektronisch afval (e-waste). Hoewel het afval van rokers zichtbaarder is, brengt vape-afval unieke uitdagingen met zich mee vanwege gevaarlijke stoffen zoals cadmium in batterijen. Voor een goede verwijdering is gespecialiseerde recycling nodig, die veel gebruikers negeren.

• Rokers: hoge zwerfvuilpercentages, maar dalen door de beschikbaarheid van asbakken.
• Vapers: verborgen e-wasteprobleem met minder infrastructuur voor verwijdering.

4. Wettelijke naleving: aanpassen aan veranderende regelgeving

Rookverboden in openbare ruimtes zijn goed ingeburgerd, met straffen die variëren van boetes tot sociale uitsluiting. Daarentegen blijven de regelgevingen voor vapen achter, wat voor onduidelijkheid zorgt. Californië verbiedt bijvoorbeeld roken op de meeste openbare plaatsen, maar beperkt vapen alleen bij deuren. Deze wettelijke kloof leidt tot inconsistent gedrag: een vaper kan legaal vapen op de stoep, terwijl een roker hiervoor een boete krijgt. Nieuwe wetten zoals de Vape Waste Directive van de EU uit 2026 dichten dit lek. De nalevingspercentages weerspiegelen deze verschillen: rokers houden zich 30% vaker aan de vastgestelde regels dan vapers die nieuwere regelgevingen hanteren.

• Rokers: hogere naleving vanwege lang bestaande normen.
• Vapers: testen eerder wettelijke grenzen vanwege onduidelijke richtlijnen.

5. Culturele percepties: stigma versus normalisatie

Roken is wijdverbreid gestigmatiseerd, waarbij 72% van de Amerikanen het negatief bekijkt (Gallup, 2025). Gebruikers van vapes profiteren echter van een imago als ‘gezonder alternatief’, wat leidt tot een grotere sociale acceptatie. Deze perceptie moedigt meer ontspannen gedrag aan: vapen in parken of in de buurt van kinderen wordt meer getolereerd dan roken in vergelijkbare contexten. Deze normalisatie dreigt echter de risico’s ervan te bagatelliseren. Een Japans onderzoek wees uit dat 40% van de tieners ten onrechte gelooft dat vapen onschadelijk is, deels vanwege de prevalentie ervan in openbare ruimtes.

• Rokers: vermijden openbare ruimtes vanwege het stigma.
• Dampers: maken misbruik van culturele ambiguïteit en normaliseren riskant gedrag.

Hoewel rokers zich beter houden aan bestaande normen en voorschriften, kan hun lange geschiedenis van schade aan de volksgezondheid niet worden genegeerd. Gebruikers van vapes, hoewel ze bijdragen aan een nieuwere zorg voor de volksgezondheid, handelen vaak uit onwetendheid in plaats van kwaadaardigheid. Het meest attente gedrag hangt uiteindelijk af van de context: een roker die aangewezen gebieden respecteert, kan meer consideratie tonen dan een vaper die impliciete sociale contracten schendt. Naarmate de regelgeving evolueert en het publieke bewustzijn groeit, moeten beide groepen het collectieve welzijn boven persoonlijk gemak stellen.